Dinh dưỡng trong 1000 ngày đầu tiên của cuộc đời, bao gồm cả thời kỳ trong tử cung, được coi là chìa khóa quan trọng cho sự phát triển của con người. Quỹ Nhi đồng Liên hợp quốc (UNICEF) và Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đều nhấn mạnh 1000 ngày vàng đầu đời (từ khi thụ thai đến khi trẻ được 2 tuổi) là giai đoạn rất quan trọng, quyết định cho sự phát triển thể chất và tinh thần cho trẻ em.
Rõ ràng, dinh dưỡng trong thời kỳ này đóng vai trò quan trọng đối với sự phát triển của trẻ, trực tiếp thông qua việc hấp thụ các chất dinh dưỡng cần thiết và gián tiếp ảnh hưởng đến thành phần của hệ vi sinh vật đường ruột. Do đó việc hỗ trợ dinh dưỡng tối ưu cho người mẹ mang thai nhằm bảo đảm sự phát triển khoẻ mạnh của thai nhi và đảm bảo chế độ ăn cung cấp đầy đủ dinh dưỡng cho sữa mẹ là hết sức cần thiết.
Tình trạng dinh dưỡng, đặc biệt là trạng thái tăng trưởng đóng một vai trò trong hệ miễn dịch.
1. Tình trạng thiếu dinh dưỡng
Tình trạng thiếu dinh dưỡng được chứng minh có liên quan đến các rối loạn chức năng miễn dịch và các cơ chế bệnh sinh, ngoài ra tình trạng đó cũng tác động tiêu cực đến hệ thống miễn dịch. Khi thiếu hụt dinh dưỡng, cả hệ thống miễn dịch thích ứng và miễn dịch bẩm sinh đều bị ảnh hưởng:
Chức năng miễn dịch bẩm sinh
- Suy giảm chức năng hàng rào biểu mô
- Giảm tác dụng tiêu diệt vi sinh vật của bạch cầu hạt.
- Giảm tế bào đuôi gai tuần hoàn
- Giảm bổ sung đạm
Chức năng miễn dịch thích ứng
- Giảm nồng độ kháng thể IgA hòa tan
- Teo cơ quan dạng hạch bạch huyết
- Ít tế bào tuần hoàn Beta hơn
- Sự chuyển dịch từ các cytokine liên quan với Th1 sang các cytokine liên quan với Th2
- Giảm đáp ứng thấp tế bào lympho với phytohemagglutinin
2. Tình trạng thừa dinh dưỡng
Việc thừa dinh dưỡng gây ra rối loạn điều hòa trong toàn bộ hệ thống miễn dịch, ảnh hường đến sự cân bằng và mức độ của các cytokine, còn được gọi là adipokine - do các mô mỡ đảm nhận vai trò của cơ quan nội tiết tiết ra. Điều này thúc đẩy tình trạng viêm mãn tính mức độ nhẹ, tương tự như thiếu dinh dưỡng, có ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng miễn dịch bẩm sinh và miễn dịch đáp ứng.
Bản thân thức ăn, trong giai đoạn ăn dặm và trong suốt cuộc đời, có tác động đến hệ thống miễn dịch.
Thức ăn không chỉ cung cấp các vi chất dinh dưỡng đa lượng và vi lượng, hỗ trợ tăng trưởng và duy trì trạng thái vitamin và khoáng chất mà còn có vai trò chống viêm nhiễm. Chế độ ăn chống viêm hiện đã được nghiên cứu ở trẻ em và người lớn bị bệnh viêm ruột, bệnh ruột kích thích và 3 dị ứng. Chế độ ăn có tác dụng chống viêm bao gồm chế độ ăn Địa Trung Hải và Okinawa, giàu trái cây/rau, nhiều LCPUFA, nhiều chất xơ và ít đường và ít nguyên liệu chế biến. Do đó, một chế độ ăn uống lành mạnh cho trẻ nhỏ sẽ có tác động tích cực đến hệ thống miễn dịch của trẻ.
Nhiều nghiên cứu trên thế giới đã chứng minh rằng: trong 1000 ngày vàng này, trẻ được nuôi dưỡng đúng cách sẽ có hệ miễn dịch tốt và phát huy hết tiềm năng về thể chất và trí tuệ trong tương lai. Dinh dưỡng đúng cách sẽ giảm 20% nguy cơ tử vong ở trẻ dưới 5 tuổi, trẻ sẽ có chỉ số thông minh cao hơn, khả năng học tập tốt hơn và thu nhập cao hơn khi trưởng thành.
Ngược lại, trong 1000 ngày đầu đời của trẻ không được nuôi dưỡng đúng cách sẽ bỏ lỡ cơ hội phát triển tối đa về thể chất và trí tuệ. Nếu trẻ bị thấp còi khi còn nhỏ, khi trưởng thành cũng sẽ thấp. Nếu trẻ phát triển tốt khi còn nhỏ sẽ trở thành một người trưởng thành cao lớn. Chế độ dinh dưỡng trong 1000 ngày đầu đời của trẻ phụ thuộc vào từng mốc giai đoạn: bà mẹ mang thai (270 ngày), nuôi con bằng sữa mẹ và chế độ ăn bổ sung (365 ngày – nuôi con năm thứ nhất) và chế độ ăn của trẻ từ 1 đến 2 tuổi (365 ngày - nuôi con năm thứ 2).
Bên cạnh đó, dữ liệu từ nghiên cứu LEAP về việc bắt đầu cho ăn đậu phộng sớm đã chỉ ra rằng điều này có tác động đáng kể đến việc giảm dị ứng đậu phộng. Trong khi việc bắt đầu cho ăn đậu phộng sớm như một tác nhân gây dị ứng cần được cân nhắc trong tình hình ở địa phương và đưa ra lựa chọn thích hợp về việc cho trẻ ăn dặm, có nhiều bằng chứng rõ ràng về chế độ ăn đa dạng từ 6 tháng tuổi có tác động tích cực đến hệ vi sinh vật và có liên quan đến giảm mức độ dị ứng thức ăn.
Trong điều kiện thời tiết hiện nay của đại dịch COVID-19, câu hỏi về việc bổ sung vitamin và khoáng chất để ngăn ngừa ho do vi rút và cảm lạnh từ các bậc cha mẹ được đặt ra thường xuyên. Một đánh giá có hệ thống và phân tích tổng hợp gần đây đã không tìm thấy bằng chứng về vitamin C, A, D kẽm ở trẻ em được nuôi dưỡng tốt ngăn ngừa ho và cảm lạnh. Tuy nhiên, ở những nhóm dân số thường gặp tình trạng thiếu hụt và tình trạng dinh dưỡng kém, chuyên gia chăm sóc sức khỏe sẽ cần phải cân nhắc định hướng các thực phẩm bổ sung.
Xem thêm bài viết tại đây.
